Verwondering – de moderne mens
Wie is de moderne mens?: ‘Oh, ik moet me haasten! Ik moet nog één vergadering om 3 uur. Daarna nog even dat voorstel uitschrijven. Dan snel de kinderen ophalen. Oh ja, de rijst was op, dus ik
moet nog even langs de winkel. Na het eten eerst de vakantie regelen en daarna sporten. En voor het slapen gaan niet vergeten dat stukje over Artificiële Intelligentie (AI) te lezen, want ik moet
mijn vakkennis natuurlijk wel bijhouden.’
Onze westerse maatschappij en economie vragen veel van ons. Ik zie zelf hoe we worstelen met de hoeveelheid werk en de tijdsdruk. Daarnaast hebben we allemaal wel een thuissituatie die we nog
moeten beheersen. De druk op onszelf, en daarmee op ons bewustzijn, is groot. Die zelf opgelegde druk stapelt zich op tot we er ziek van worden. Letterlijk,
ons lichaam wordt ziek. Het is niet voor niks dat de burn-out een onderwerp is dat regelmatig in de media wordt besproken.
Verwondering – wie ben ik
Ik wil dit ziek worden door zelfopgelegde druk beter begrijpen. Hoe zijn mijn lijf en mijn bewustzijn dan met elkaar verbonden. Daarmee wil ik eigenlijk
proberen te begrijpen wat ik als menselijk wezen eigenlijk ben.
Als mens zijn we zo ‘aanwezig’ in ons hoofd, in ons bewustzijn. We zijn altijd maar aan het denken en plannen. Maar dat zijn niet de activiteiten waar het evolutionaire leven ooit mee begonnen
is. Menselijk bewustzijn is de laatste toevoeging aan een al ver ontwikkeld biologisch ontwerp dat uiteindelijk tot een menselijk wezen heeft geleid.
Ik heb nu verschillende boeken over ons lichaam en ons brein gelezen. Wat ik wil doen, als je dat leuk vindt, is je in deze blog meenemen in de verwondering die ik
voel als ik al die informatie over de werking van ons lichaam op elkaar stapel. Om vanuit dat overzicht een beetje gevoel te krijgen bij wie of wat wij als ‘wezen’ nu eigenlijk zijn.
Misschien helpt dat in onze keuzes.
Lego en het bouwplan – cellen en DNA
35.000 Miljard cellen, dat is ongeveer het aantal cellen waar een volwassen persoon uit bestaat. Elke cel is 0,01 tot 0,1 millimeter groot. De cellen van de mens vallen in de biologische groep
eukaryoten. Het bijzondere aan deze cellen is dat ze een soort ‘fabriekje’ hebben om zich te delen. Door dit ‘fabriekje’ kunnen ze meer dan alleen een kopie van zichzelf maken, ze ook andere type
cellen maken.
Een eukaryot cel bestaat eigenlijk uit een binnen- en een buitencel. De binnenste cel (nucleus met eiogen membraam) bevat het bouwplan van ons hele lichaam, het DNA. De informatie van het
bouwplan wordt doorgegeven aan de buitenste cel. De buitenste cel gaat met zijn ‘fabriekje’ het juiste type cel aanmaken dat ons lichaam op die plek nodig heeft. Zo worden er cellen aangemaakt
voor de longen, het hart, de spieren, de huid, het brein, etc., etc.
Denk maar eens terug aan de snee die je in hand had opgelopen. Eerst bloed je hand, maar al snel stopt dat omdat er nieuwe cellen zijn gemaakt die de bloedvaten weer dichten. Simpel, maar Wauw!
En na twee weken is je hand weer normaal en zijn er cellen aangemaakt aan zowel de binnenkant van je hand als nieuwe huid.
Die 35.000 miljard cellen van je lichaam weten donders goed dat ze samen een eenheid vormen. Ze maken en onderhouden samen dat wezen. Een goed werkende
coöperatie.
(Inspiratie: Life ascending van Nick Lane)
De nationale garde – het immuunsysteem
Ja hoor, het is je toch gebeurd. Je voelt je ziek. Je hebt een virus ‘te pakken’. Balen. Daar weten we na corona weer alles vanaf. Wat een virus doet is binnendringen in jouw eigen lichaamscellen
(bijvoorbeeld cellen in de longen). Vervolgens gebruikt het virus de slimme ‘fabriek’ van de cel (zie hiervoor) om zichzelf te vermenigvuldigen, in grote getale. Oei, daar zit je niet op te
wachten. Gelukkig heeft jou lichaam een verdedigingssysteem dat altijd paraat staat.
Ons verdedigingssysteem is werkelijk ingenieus. Philip Detmer beschrijft in zijn boek ‘Immuun’ op fantastische wijze hoe ons immuunsysteem werkt. Ik zal hier een heel beknopt beeld geven voor de
beeldvorming.
Ten eerste zullen de geïnfecteerde cellen in je longen een stresssignaal afgeven dat er iets mis is (d.m.v. cytokines). Andere cellen die dichtbij zijn en dit signaal opvangen vertragen hun
productiesnelheid zodat een virus dat bij hen binnendringt zich niet zo snel kan vermenigvuldigen. In je bloedbanen zijn altijd dendritische cellen aan het patrouilleren, zij vangen deze
stresssignalen ook op en versterken die door een heleboel interferonen (ook een cytokine) uit te spugen in je bloedbaan. Deze interferonen worden opgevangen door je lymfesysteem. Om het virus te
bestrijden moeten de geïnfecteerde cellen vernietigd worden. Daarvoor gaat het lymfesysteem T-killercellen inzetten. Je voelt de klieren onder je kaak al opzwellen. T-killercellen zijn speciale
cellen die cellen van het eigen lichaam mogen vernietigen. Dat klinkt super gevaarlijk en dat is het ook. Daarom worden T-killercellen pas na een tweestaps controle ‘aangezet’ en vragen ze
regelmatig of ze nog door moeten gaan met hun ‘killer werk’. De T-killercellen moeten er uiteindelijk voor zorgen dat alle cellen die geïnfecteerde zijn met een virus vernietigd zijn.
Besef eens wat dit betekent. Er is een groot wezen, de mens, dat leeft in een wereld die ooit op cel niveau is begonnen. Op dat cel niveau is het nog steeds heel
gevaarlijk. Om het grotere wezen in stand te houden is er daarom op cel niveau een heel coöperatief verdedigingssysteem actief. Dat systeem bevat
functies; ‘om hulp roepen’, ‘signalen oppikken en versterken’, ‘cellen met een license to kill inroepen’, ‘onderlinge herkenning’, ‘cel vernietiging’, ‘dode rommel opruimen’ en
‘cellen herstellen’.
Op cel niveau, wordt er hard samengewerkt aan ons overleven zonder dat ons bewustzijn daar wezenlijk bij moet helpen, anders dan voldoende rust nemen.
(Inspiratie: Immuun van Phillip Dettmer)
Voedsel- en warenautoriteit – de maag
We zagen net dat ons immuunsysteem zich inzet om op cel niveau virussen uit het lichaam te verwijderen. Maar soms zijn er verdedigingsacties nodig op een veel grotere schaal dan cellen.
Een belangrijk deel van ons leven besteden we aan eten. Tegenwoordig is dat meestal wel gezond, maar tot een eeuw geleden konden we gemakkelijk verkeerd voedsel binnen krijgen. Ons lichaam heeft
daarvoor een ingenieus systeem om te voorkomen dat bedorven voedsel de werking van ons lichaam in gevaar brengt.
Het begint ermee dat je maag je voedsel kan onderzoeken. Het laboratorium van je maag stuurt alle informatie door naar de hersenen, de hypothalamus. Als de
hypothalamus concludeert dat het gevaar in je maag te groot wordt, dan zet het een heel lichaamsproces in gang om het verkeerde voedsel weer buiten het lichaam te krijgen. Dat is een
heftige actie, overgeven. Daar is heel wat coördinatie voor nodig, lees maar mee.
Het start met het bloed naar onderdelen van je romp te sturen die zo meteen in actie moeten komen, zoals je maag en je spieren. Er wordt extra speeksel in je mond aangemaakt om je tanden tegen de
zure inhoud die zometeen uit je maag omhoog komt. (Moet je nagaan hoe slim evolutie is!). In ons bewustzijn herkennen we de signalen van overgeven, dus wij zoeken vast een emmer op. Vervolgens
opent de maag haar deuren richting de slokdarm, wat ze anders nooit doet. Dan sturen de zenuwen van de maag een signaal naar de hersenen dat alles klaar is. Nu kunnen de hersenen de rest van de
lichamelijke acties coördineren. Je haalt nog één keer diep ademen, zodat je straks niet stikt door zuurstoftekort én er geen zuur in je longen komt. Je maag en je slokdarm ontspannen zodat ze in
elkaar gedrukt kunnen worden. En dan komt het. Het heftigste moment. De spieren van je buikwand en je middenrif worden ineens hard aangetrokken en alle inhoud van je maag wordt met kracht naar
buiten geduwd. Na het overgeven is het nog niet klaar voor het zenuwcentrum van je brein. Je krijgt direct een zweet aanval omdat enkele spieren net hard gewerkt hebben en het bloed nu weer
netjes over het hele lichaam verdeeld moet worden. Daarnaast wordt het hormoon endorphine aangemaakt die er voor zorgt dat je je weer prettig voelt. Hé hé, dat lucht op. Nu nog even een slok
water om die vieze smaak weg te spoelen.
Wederom respect voor ons lichaam. Dat er zo’n geweldige coördinatie van lichaamsfuncties mogelijk is, zónder dat jij daar met je bewustzijn iets voor hoeft te doen. De functies van je lichaam worden als een geoliede machine aan het werk gezet, een sterke coöperatie.
(Inspiratie: De mooie voedselmachine van Giulia Enders)
Procesbesturing – hormonen en zenuwen
Het is net of je in een druk bedrijf komt als je naar het zenuwstelsel en hormoonstelsel in je lichaam kijkt. Op basis van metingen en signalen van buiten het bedrijf, jouw lichaam, zorgen
zenuwen dat berichten razendsnel door het lichaam verstuurd worden. D.m.v. hormonen worden heel gerichte opdrachten gegeven aan functies in het bedrijf, jouw
lichaam. Op die manier reageert het hele bedrijf, jouw lichaam, op veranderende omstandigheden.
Stel, je staat voor het stoplicht, het licht springt op groen en dus trek je op. BAM! Je auto wordt hard geraakt door een auto die door rood reed. Nu gaat het los in je lijf. Je zenuwstelsel
schiet direct signalen naar je brein dat er een groot gevaar is, er moet actie komen! Je bijnieren maken razendsnel de hormonen Adrenaline en Noradrenaline aan. Deze hormonen worden gebruikt om
het lichaam aan te sturen in situaties van stress, woede of angst. Bijvoorbeeld Noradrenaline vernauwt de bloedvaten en stimuleert het hart en zorgt zo dat je bloeddruk omhoog gaat en je lichaam
daardoor heel snel en krachtig kan reageren. Als je buiten je auto tegenover die andere bestuurder staat voel je waarschijnlijk wel het bloed naar je hoofd stijgen. Nu moet jij zelf bewust je
hormoonhuishouding weer tot rust brengen. En dan even formulieren invullen.
Nog veel grootschaliger is de aansturing van ons lichaam in de puberteit. Ons lichaam ondergaat een grote verbouwing is en zelfs ons brein gaat anders
werken. We worden omgevormd tot een volwassen wezen. Dat proces van enkele jaren begint bij de hypofyse, een deel van onze hersenen. De hypofyse bepaald dat het tijd is voor de ‘grote’
verbouwing en begint de hormonen LH (luteïniserend hormoon) en FSH (follikelstimulerend hormoon) aan te maken. Deze hormonen triggeren de ontwikkeling van de geslachtshormonen. Vanuit de
geslachtshormonen worden dan vervolgens de hormonen Oestradiol (een Oestrogeen) en Testosteron aangemaakt die de daadwerkelijke groei naar het volwassen lichaam in gang zetten. Zie de paragraaf
over ‘Cellen en DNA’.
We gaan soms vrij achteloos om met hoe ons lichaam groeit en reageert. Maar als je er even bij stilstaat. Ons lichaam heeft een heel ingenieus systeem van aansturing d.m.v. zenuwstelsel en
hormoonstelsel. Deze stelsels reageren al ‘vanzelf’ om het lichaam, het wezen, te beschermen. Maar ons bewustzijn staat niet buitenspel. We zijn in staat om met ons
bewustzijn de aansturing van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel te beïnvloeden. Ons bewustzijn is een onderdeel van de coöperatieve ‘ons lichaam’ en dat kán je gebruiken voor een beter
leven.
(Inspiratie: Wij zijn onze hormonen van Max Nieuwdorp)
De verbinding verbroken – burn-out en trauma
Ik begon deze blog al met de moderne drukke mens. We creëren onze eigen stress omdat we zoveel moéten in te weinig tijd. Daarmee zetten we ons eigen lijf aan
het werk om stress hormonen aan te maken, ons lijf komt ons te ‘hulp’. Die stress hormonen zorgen ervoor dat je hyperactief kan zijn om alles op tijd klaar te krijgen. Alleen, het is nooit klaar.
Is ons lichaam dan in staat om dagen, maanden misschien wel jaren in stress te leven? Nee natuurlijk niet. Je voelt wel dat het teveel voor je lichaam wordt, maar je bewustzijn wil door. En dan,
op een ochtend, kan je je bed niet meer uit. Je hebt een burn-out, je lichaam heeft bijna alle processen stil gezet.
In het bovenstaande geval heb je met je bewustzijn de coöperatie met de rest van je lichaam uitgebuit en dat leidt dan tot een burn-out.
Gabor Mathé vertelt in zijn boek ‘Wanneer je lichaam nee zegt’ over het verband tussen trauma’s en verschillende lichamelijke ziektes. Trauma’s ontstaan uit
geblokkeerde ontwikkelingen van jezelf, die vaak (maar niet exclusief) in je jeugd hebben plaats gevonden. Stel je een situatie voor waarin je vader is weggelopen en je moeder ernstig ziek
is. Als kind kan je dan in een situatie terecht komen dat jij zelf voor het huishouden en je zieke moeder moet gaan zorgen. Dat is geen gezonde situatie voor een kind dat zich nog volledig
geestelijk moet ontwikkelen. Je slaat daarmee de fase over waarin je onder de bescherming van je ouders mag proberen een mens te worden. Dit kan er bijvoorbeeld toe leiden dat je je de rest van
je leven ook wegcijfert voor anderen. Hiermee ontstaat er een fundamentele lacune in jouw ontwikkeling als mens. Van hieruit spreken we van een trauma.
Hoe bijzonder is het dat er blijkbaar een fundamentele behoefte ingebakken zit in ons DNA, in de gehele samenstelling van ons wezen om als mens tot ontplooiing te komen. Deze zelfontplooiing onderdrukken (gedwongen door de omstandigheden) kan leiden tot een hormoonhuishouding die slecht is voor je hele lichaam. Zo zal je
immuunsysteem slechter functioneren en dat kan volgens Mathé dan weer leiden tot verschillende lichamelijke ziektes, zoals astma, kanker of auto-immuunziektes.
Burn-out en Trauma laat ons beseffen hoe belangrijk het is voor ons welbevinden om de samenwerking tussen ons bewustzijn en ons lichaam in balans te houden. Dat moeten we deels zelf invullen en
deels doen we dat door de zorg voor elkaar. Bijzonder hoe dat werkt en toch zo logisch. Dit is wat we zijn.
(Inspiratie: Wanneer je lichaam nee zegt van Gabor Maté)
Verwondering – en wie ben ik dan eigenlijk
Natuurlijk weten we wel dat ons lichaam uit cellen bestaat en dat er van alles bestuurd wordt. Alleen zijn we zo druk bezig dat we niet eens meer beseffen dat wij dat zelf zijn. Die miljarden
cellen van ons lichaam herkennen elkaar als onderdeel van één wezen, ze praten zelfs met elkaar. Er is een systeem actief dat het geheel op celniveau beschermt. Er zijn signalerings- en
opdrachtsystemen waarmee dat grote wezen wordt bestuurd. En daarbovenop is er een bewustzijn dat grootse dingen mag bedenken voor dat wezen om te doen. Kortom ons
lichaam is één grote coöperatie, waar het bewustzijn een integraal onderdeel van is, dat wij menselijk wezen noemen.
Ons lichaam en delen van ons brein, die wij niet bewust beleven, zijn ook bezig met het verwerken van wat ons overkomt. Vanuit die onbewuste verwerking kan ons
lichaam ons bewustzijn vertellen wat goed en niet goed voor ons is. Je legt de verbinding tussen wat je lichaam wil en wat je bewustzijn wil, door te luisteren naar je gevoel. Eigenlijk luister
je dan naar de andere deelnemers van de coöperatie. Gevoel is daarom een essentieel onderdeel van ‘zijn’. Als je goed ‘luistert’ naar je gevoel en dat meeneemt in de besturing van je eigen
leven, dan kan je van burn-out en trauma naar zelfontplooiing komen. Hoe mooi klinkt dat.
Wij maken onze maatschappij zelf en kunnen die dus ook veranderen. Onze lichaam en geest bezitten ook de mogelijkheid om te veranderen, te herstellen. Dat we zowel maatschappij als onszelf kunnen
veranderen is onze potentie als menselijk wezen. Goed gebruik dus.
In mijn vorige blog heb ik 6 varianten van 'ik' benoemd (Jouw-mij, gedrags-ik, gedachten-ik, lichaams-ik, digitale-ik,
Impact-mij). Daarom noem ik de coöperatieve samenwerking in ons lichaam de 7e identiteit. Dat is inclusief de verbinding tussen lichaam, gevoel en
bewustzijn.
(Dan is de 8e identiteit trouwens de mensheid.)
Zo genoeg gefilosofeerd, dank voor het lezen. Ik laat je los, dan kun je terug naar je drukke werk. 😉