De 6 varianten van Ik

Wie ben IK?

Soms denk je dat er maar één is zoals 'Ik'. Maar in deze blog laat ik je zien dat er meer varianten van je eigen Ik zijn. Volgens het liedje ‘Me, Myself and I’ (Voor het eerst opgenomen in 1937, zie Wikpedia) zijn het er al 3, maar ik kom tot 6. Het doel is dat je met deze opsomming bewuster kan omgaan met jezelf en je omgeving.

Nummer 1: Jouw-Mij (You-Me)

Heb je wel eens naar een filmpje gekeken waar je zelf in voorkomt. Ik bedoel gewoon een familie opname op vakantie tijdens een potje jeu-de-boules of zo. Vindt je het dan ook niet raar om naar jezelf te kijken. Jij bent het wel, maar toch voelt het niet zo. ‘Wat doe ik stom, zo ben ik helemaal niet.’ En toch is dit precies de Ik variant die anderen van jou zien. Die noem ik de Jouw-Mij variant.

Jouwmij, dat is ‘mij’ gezien door ‘jouw’ ogen. De Ik zoals iemand anders die ervaart. Dit is de versie van ‘mijzelf’ die we gek genoeg zelf het slechtste kennen. Je zit altijd in je eigen hoofd, in je eigen gedachten, terwijl je je ding doet. En je denkt bij jezelf, dat ben ik, die persoon die in mijn hoofd zit. Maar dat is dus niet zo. Voor een ander ben je alleen dat wat die persoon kan waarnemen, én … wat die persoon daar in zijn gedachten dan van maakt. Je bent dus ook voor iedereen een andere Jouw-Mij.

Misschien heb je op je werk wel eens feedback gevraagd over hoe je je werk doet. Dan kan het zijn dat je daar feedback terugkrijgt over bepaald gedrag dat je zelf helemaal niet herkent. Jij denkt dat je in overleg met je collega’s de ander netjes laat uitspreken. Tja, in je hoofd wil je dat wel, maar in werkelijkheid begin je er toch al snel weer doorheen te praten. Dat is wat je collega’s zien, en dat is dus de feedback die je terugkrijgt. Je gedachten zijn niet altijd je daden.

Nummer 2: Gedrags-Ik (Behaviour-Me)

Maar wie ben Ik dan in mijzelf. Bij diverse schrijvers kom ik steeds 2 interne varianten van Ik in ons brein tegen.

• Charles Duhigg beschrijft in zijn boek 'Habits' hoe we een automatisch gedrag hebben (1) en hoe we dat kunnen aanpassen, maar dat vergt wel de nodige aandacht (2).
• Margriet Sitskoorn heeft in haar boek ‘Het maakbare brein’ één zin als voorwoord, ‘Zijn (1) en worden (2), daar draait het om’.
• Daniel Kahneman heeft het in zijn boek ‘Ons feilbare denken’ over 2 brein systemen. Systeem I dat snel en automatisch werkt, op basis van herkenning en eerder aangeleerd gedrag. En Systeem II waarin er bewuste aandacht is voor de mentale inspanning om een uitdaging te overdenken.
• In het boek ‘The neural basis of belief systems’, van Frank Krueger en Jordan Grafman, komen reflex (1) en reflecterende (2) breinactiviteiten in beeld. De reflex breinactiviteiten werken zonder noemenswaardige inspanning en bijna zonder dat we er bewust van zijn. De reflecterende breinactiviteiten worden ingeschakeld als de situatie om meer cognitieve aandacht vraagt.

De eerste variant uit deze voorbeelden, noem ik de Gedrags-Ik. Onze automatische piloot.

Als mens hebben we een brein waarmee we echt alle kanten op kunnen. We zijn in staat om te leren lopen, praten, dansen, met mensen omgaan, feesten organiseren, emoties tonen, etc. Als we iets nieuws leren gaat dat eerst moeilijk. Ons brein moet nieuwe neurale paden aanmaken, dat kost veel inspanning. Maar door herhaling en aandacht gaat het steeds gemakkelijker. Je brein is dan bezig steeds sterkere neurale verbindingen aan te leggen zodat je iets nieuws na enige tijd toch automatisch kan doen. 

We denken meestal in termen van leren van vaardigheden zoals rekenen, maar je leert jezelf ook gedrag aan. Al doende beschrijven we ons eigen gedrag in ons brein. Je ‘maakt’ jezelf door te doen. Margriet Sitskoorn noemt dat ‘je bent je brein’. Hoe belangrijk is het daarom niet om aandacht aan je eigen gedrag te besteden.

Nummer 3: Gedachten-Ik (Thinking-Me)

Een wezen met een slim brein dat alleen maar leert en zich daarna nooit meer kan aanpassen zou uiteindelijk op een dood spoor belanden. Gelukkig heeft de evolutie ons brein uitgerust met een actief tweede denkspoor. In dat denkspoor kunnen we nog eens nadenken over de dingen die we gedaan hebben en of we die blijven doen. Anders gezegd we kunnen ons eigen gedrag evalueren.

Dit is een Ik variant die alleen jij binnenin jezelf kan waarnemen. Het is dat ‘stemmetje’ dat tegen ons praat. Die noem ik onze Gedachten-Ik. Onze Gedachten-Ik neemt wat meer tijd om over dingen na te denken. De Gedachten-Ik is daarmee in staat tot gerichte reflectie op het gedrag van de automatische Gedrags-Ik. En daarmee kan Gedachten-Ik zich voornemen om het de volgende keer ander anders te doen, ander gedrag te laten zien.

En nu komt de strijd tussen onze Gedrags-Ik en onze Gedachten-Ik. Om de sterke neurale verbindingen van onze Gedrags-Ik te doorbreken, moet onze Gedachten-Ik enorm zijn best doen. Je kent die strijd heel goed, je goede voornemens die telkens weer mislukken. Dit is precies wat Charles Duhig beschrijft in zijn boek Habits, zie ook mijn eerste blog ‘Je gedrag veranderen, makkelijker gezegd dan gedaan’.

We trainen wel om een sport goed te kunnen beoefenen, maar regelmatig trainen op ons brein, onze Gedrags-Ik, nee dat vinden we niet nodig. ‘Je bent toch volwassen, dan is je brein wel klaar. Hooguit nog wat kennisstudies.’ Maar dat is raar. We geven zo hoog op over ons menselijke brein maar doorzien onvoldoende dat ons brein ons leven lang training nodig heeft om er als persoon het beste uit te halen.

Nummer 4: Lichaams-Ik (Body-Me)

Er is een Ik variant die we, zeker in ons drukke westerse leven, soms te weinig échte aandacht geven. Dat is ons fysieke Ik. Die noem ik onze Lichaams-Ik.

Besef eens hoe bijzonder het is dat wij een compleet en complex lichaam hebben dat ons dagelijks, bijna ‘onzichtbaar’, laat functioneren. Je lichaam bestaat uit ongeveer 30.000 miljard cellen. En hoe complex is één cel al niet. Dan zijn er continue allerlei chemische processen in je lichaam actief die de processen in jou lichaam sturen. Bijvoorbeeld de zuurstof die via je longen en de bloedbanen je spieren voedt. En bij elkaar is er een heel complex eco-systeem van lichaamsdelen, chemische processen, neurologische besturing en waarnemen en acteren op externe signalen die maken dat jij functioneert. Wauw!

In ons drukke sociale, maatschappelijke en arbeidsleven moet ons lichaam het gewoon doen. Zo lijken we wel te denken. Tuurlijk we sporten en eten gezond. Maar is dat genoeg, geven we daarmee echt bewust de aandacht aan ons lichaam dat het verdient?

Het boek van Guilia Enders, ‘De mooie voedsel machine’ beschrijft het eco-sysyteem van onze darmen. Wat mij opviel in dat boek is dat onze darmen en de bacteriën die daarin leven aan de basis staan van ons afweersysteem. Gezond blijven begint dus met jouw darmen voedsel te geven waarmee ze jouw afweer optimale kunnen regelen. Hoe vaak denken we op die manier aan ons eigen lichaam als we daar ons ‘moderne’ voedsel ‘in proppen’.
Kortom, sta eens stil bij je lijf.

Nummer 5: Digitale-Ik (Digitial-Me)

Er is nog een Ik variant waar we soms achteloos mee omgaan. Onterecht!

Deze Ik variant is nog het meest verwant aan de Jouw-Mij variant. Het is je Digitale-Ik. Dat is de digitale waarneming van jouw door anderen. Met dat verschil dat de waarneming digitaal plaatsvind en dat de waarnemers voornamelijk organisaties zijn en geen personen.

De waarnemers van je Digitale-Ik kun je niet zien en je kunt ze ook niet om feedback vragen, of over hún gedrag praten. Er is geen sociaal contact mogelijk. Op basis van jouw gedragsgegevens op het internet, vormen ze zich een steeds ‘beter’ beeld van je Gedrags-Ik en zelfs van je Lichaams-Ik. Met artificial intelligence en de groeiende kennis over de psychologie, kunnen ze zich zelfs een beeld vormen van je Gedachten-Ik.

We zijn lange tijd, en nog steeds wel, achteloos omgegaan met het achterlaten van de digitale sporen van ons gedrag. Onder het mom van ‘ik heb niks te verbergen’ hebben we ons niet druk gemaakt. Shoshana Zuboff legt in haar boek ‘The surveillance capitalism’ uit dat het niet gaat om jouw geheimen. Het doel van het verzamelen en analyseren van jou internet gedrag is uiteindelijk om je gedrag en je denken te beïnvloeden. De bedoeling is dat een organisatie jouw Gedrags-Ik en jouw Gedachten-Ik probeert bij te sturen. En er is geen afspraak dat dat in jouw voordeel gebeurd.

Een bekend voorbeeld is de beïnvloeding door internationale organisaties in tijden van verkiezingen. Analyseer eerst welke mensen gevoelig zijn voor sturende informatie. En probeer dan met gerichte informatie hun gedachten over de verkiesbare personen te beïnvloeden. Het doel is natuurlijk dat je een stem op een bepaalde kandidaat uitbrengt. Je wordt op zo’n moment als een ‘puppet’ van een internationale organisatie misbruikt. En de vraag is of je dat door hebt.
We moeten dus digitaal weerbaarder worden, net als in het fysieke leven.

Nummer 6: Impact-Mij (Impact-Me)

De laatste Ik variant gaat over de impact die Ik als persoon heb op onze omgeving. Fysiek of sociaal op de mensen om ons heen. En fysiek op het eco-systeem van onze planeet. Dat noem in onze Impact-Mij.

Ouders hebben een impact op hun kinderen als ze die proberen op te voeden. Sterker nog opvoeden ís impact. Trouwens, dat is wederzijds. Leraren en leraressen op school leveren zowel een impact met kennis, als een sociale impact door de manier waarop ze kinderen begeleiden. Politiek actieve figuren hebben impact op grote groepen mensen. Sporters, schrijvers en kunstenaars geven ons plezier, kennis en emotie. Inbrekers en personen die zinloos geweld plegen kunnen een levenslange emotionele en fysieke impact op ons hebben.

Op dit moment zijn we druk met het beoordelen van ónze fysieke impact op ónze planeet. Wat is onze persoonlijke 'voetafdruk'? Kan onze planeet dat wel aan? Leef ik als persoon niet op te grote voet? En is het wel eerlijk dat de impact die ik veroorzaak het dagelijkse leven van andere mensen zo sterk beïnvloed. Veel impact op onze planeet komt van bedrijven en overheden, die kennen een massaliteit die één persoon nooit kan bereiken. Maar uiteindelijk zijn het ook daar gewoon mensen die de plannen maken en uitvoeren die de impact veroorzaken.
Dit is wel dé uitdaging voor het huidige decennium.

Mens zijn

Al die varianten van Ik staan met elkaar in verbinding. Via onze Gedrags-Ik komt onze Jouw-Mij, onze Lichaams-Ik, onze Digitale-Ik en onze Impact-Mij tot leven. En met onze Gedachten-Ik bepalen we of we de uitkomst oké vinden, of dat we willen bijsturen. Het 'lot van mens zijn'.

Als je dan met de vorming van je eigen Ik bezig bent is het wel goed om de Ubuntu levensfilosofie daarin mee te nemen. Zoals Mogobe Ramose in zijn boek 'Ubuntu' beschrijft: 'Ik ben omdat wij zijn.' Iets voor een volgende blog.