Ons klimaatprobleem

De tegenstelling

‘Wat heb je aan een berg als je er niets mee kunt doen’ (Jason Bostic, vicevoorzitter van West Virginia Coal Association, 2011)

‘Ik geloof dat hoe beter we onze aandacht kunnen richten op de wonderen van het universum dat ons omringt, des te minder we tot vernietigen geneigd zullen zijn’ (Rachel Carson, biologe, 1954)

Deze twee citaten staan in het boek No Time, van Naomi Klein (hoofdstuk 10). Hiermee wordt heel krachtig het verschil in denken over de aarde weergegeven, een gebruiksvoorwerp of iets  dat je moet respecteren.

Klimaatprobleem

Naomi Klein schets in haar boek 'No Time' de strijd tussen de milieubeweging en de olie-industrie over de maatregelen om iets aan de CO2 uitstoot en daarmee de klimaatcrisis te doen. Maar zij zoekt ook naar de bron van de problemen, ons economisch systeem. Zij bekijkt daarbij ook welke andere effecten dat economische systeem heeft. Denk bijvoorbeeld aan de vervuiling van grond en water of de ongelijkheid en armoede tussen mensen. Noami probeert een uitweg te vinden door terug te gaan naar de basis, samenleven met respect voor elkaar en onze planeet. En zo komt zij op het punt dat we eigenlijk een discussie over ons economische systeem zouden moeten voeren.

De strijd

Als je de tegenstelling ziet uit de eerste paragraaf, dan kun je daar uit afleiden dat er een strijd woedt  over:

• 'Je komt aan mijn inkomen, mijn levensdoel, ik vecht terug’
• ‘Je komt aan mijn planeet, mijn leven, ik vecht terug’

Geen van beide zal opgeven en beiden hebben gelijk, maar de eerste krijgt op dit moment wel ‘meer gelijk’ dan de tweede (om met Animal farm, George Orwell te spreken).

De tactiek van de tegenwerking

Naomi Klein beschrijft in haar boek de verschillende tactieken die gebruikt worden om te voorkomen dat er maatregelen worden genomen die de vervuiling van de natuur en de opwarming van het klimaat moeten beperken. Op dit moment is het vooral ‘hot’ om twijfel te zaaien over onderzoeksresultaten naar het effect van vervuiling, hieronder volgen nog meer tactieken. 

• Je verplaatst de vervuilende productie naar een land met een minder sterke overheid en minder strenge regelgeving. Daarom hulde voor de bedrijven die blijven en innoveren om toch de nieuwe milieu richtlijnen te halen.
  
• Je gebruikt de winsten uit je bedrijf om een juridische strijd tegen overheid en lokale groeperingen te voeren die de vaststelling en uitvoering van milieumaatregelen vertraagt.
  
• Een ander voorbeeld dat Naomi benoemt komt uit haar eigen land Canada. Internationale vrijhandelsverdragen worden opgesteld om het bedrijven uit verschillende landen gemakkelijker te maken op elkaars nationale markten te opereren. Maar als de Canadese regering van de nationale bedrijven extra milieumaatregelen eist, komen deze bedrijven daar juridisch tegen in opstand. Ze hebben met deze extra milieumaatregelen een concurrentie nadeel ten opzichte van bedrijven uit andere landen in het handelsverdrag. De Canadese regering heeft dus een probleem door zowel het handelsverdrag als de nieuwe milieuwet te ondertekenen.
  
• Je verplaatst de discussie naar de overheid en schrijft de vervuiling en groeiende CO2 uitstoot toe aan gebrek aan ambitie en politieke wil.
  
• Je gebruikt de winsten uit de vervuilende bedrijvigheid om binnen de politiek te lobbyen voor vertraging of verzachting van de maatregelen. Een sterke troef daarbij is altijd de werkgelegenheid.
• Een tegenwerking die in eerste instantie een medewerking lijkt te zijn, is het onderzoeken van nieuwe technieken om vervuiling of uitstoot te beperken. Bedrijven kunnen, liefst met subsidie van de overheid, oplossingen bedenken waar ze vervolgens patent op aanvragen. De tweede stap is dan de overheid er van te overtuigen om te investeren in de aanschaf van deze oplossingen zodat je middels je patenten er aan kan verdienen. Samengevat betekent dit dat de man op straat via de belastingen overal voor opdraait.
  
• Zet in op milieumaatregelen die op zich weer winst kunnen betekenen, zoals emissiekredieten. Een voorbeeld uit Naomi's boek: bedrijven die koelmiddelen produceren maken als bijproduct het krachtige broeikasgas HFC-23. Door de inzet van relatief goedkope apparatuur zou dit vermeden kunnen worden, maar die zet je pas in nadat de regeling voor CO2-emissie is ingegaan. Zo strijk je enorme CO2-emissiekredieten op. Dus inzet op milieumaatregelen die belonen is lucratiever dan inzetten op milieumaatregelen  die bestraffen voor vervuiling.
  
• Je betrekt de massa er bij, roept gevoelens op van nationale trots en spreekt de hardwerkende werknemer aan op het belang van werkgelegenheid. Zo spreek je over ‘our coal production’, alsof dit een gemeenschappelijk bezit is. Maar het overgrote deel van de inkomsten is helemaal nooit bedoeld voor de werknemers.

(Note: Voor inhoudelijke informatie over de klimaatverandering, zie de Nederlandse site van Dr. Bart Verheggen en anderen.)

Milieumaatregelen zijn politiek

Het is uiteindelijk de politiek waarmee de toekomst van onze planeet wordt vormgegeven. Onze huidige maatschappelijke en politieke stelsel is zodanig ingericht dat je mag doen wat je wilt, dus ook vervuilen, totdat er politieke afspraken over zijn gemaakt. En zelfs dan mag je compensatie eisen voor de extra investeringen die je moet gaan doen.

Politiek bedrijf je door als maatschappelijke groep invloed uit te oefenen. Bedrijven hebben door hun organisatie-inrichting en winstmodel een krachtige basis om politieke invloed uit te oefenen en dat lang vol te houden. Individuele burgers en milieuorganisaties zijn veel minder sterk georganiseerd en hebben ook geen winstmodel, hun politieke invloed is daardoor veel kleiner.

Het is vooral dit probleem dat Naomi in haar boek ‘No Time’ beschrijft; de zoektocht van milieuorganisaties naar een middel om meer invloed uit te oefenen.

Het klimaatprobleem dichter bij de mensen brengen

Naomi Klein beschrijft hoe de milieubeweging meer betrokkenheid van het publiek probeert te krijgen om zo haar invloed uit te breiden. Inheemse bevolkingsgroepen in Noord- en Zuid-Amerika vroegen aandacht bij milieuorganisaties voor de vervuiling van hun natuurlijke gebieden als gevolg van de aanleg van boorinstallaties of pijpleidingen. Dit soort contacten leiden er toe dat de milieubewegingen op meer plaatsen gingen samenwerken met lokale initiatieven. Mensen zijn namelijk veel gevoelig voor vervuiling of vernielingen in hun eigen directe omgeving. En omdat je er toch woont kun je elke dag aan die strijd deelnemen.

Helaas is de vervuiling van de lucht met hogere concentraties CO2 weinig tastbaar en ook niet lokaal gebonden. Het is een mondiaal onzichtbaar probleem. Hoe breng je de mens een beleving bij voor het belang van het klimaatsysteem van de aarde, een mens die zelf steeds meer in een technologische wereld is gaan leven?

Het economisch object aarde

Wat we ons niet genoeg beseffen is dat de vervuiling van grond, water en lucht een zegen is voor het economische systeem. Dit betekent namelijk dat de primaire behoeftes van de mens (voedsel, drinkwater en schone lucht) schaars zullen worden. Daarmee kan ingezet worden op de verkoop van technologische producten die voldoende voedsel, schoon water en zuurstof kunnen leveren. Er zit achter de vervuiling van onze aarde een enorm economisch winstmodel, we vervangen namelijk een gratis en al werkend aards ecosysteem door een technologisch ecosysteem.

Terug naar de basis

Zo komen we weer terug bij de keuze uit het begin van deze blog:

• Of de aarde is een economisch object dat we volledig voor persoonlijke doeleinden kunnen inzetten
• Of de aarde is de bron van het leven van de mensheid dat ten koste van alles moet blijven functioneren

Ons economische systeem kent groei als doel, zonder een maximale capaciteit aan die groei toe te kennen. Het systeem drijft mensen richting hebzucht als een verslaving. Daar tegenover  staat de aarde als een fysiek gesloten ecosysteem met een maximale capaciteit. We zullen een manier moeten vinden om ons tegen onszelf te beschermen.

De balans vinden

De mensheid moet de balans zien te vinden in zijn motivatie om te ondernemen en de noodzaak om de aarde als ecosysteem blijvend te laten functioneren. Die balans zal je niet zo gemakkelijk in één persoon terugvinden. Maar die balans kun je wel terugvinden in het grote geheel van de mensheid, we zijn gelukkig allemaal verschillend en er zijn dus voor- en tegenstanders.

In het huidige maatschappelijke en economische systeem is geld macht, en geld maak je door het ontplooien activiteiten. De mensen die hun activiteiten wel op de capaciteit van het aardse ecosysteem afstemmen, zullen daarmee per definitie over minder financiële middelen beschikken, en dus over politieke invloed. Voorstanders van een betere milieu aanpak moeten dus iets anders in handen krijgen om zich te kunnen verweren tegen de overheersing van het economische systeem. Zoals eerder geschetst moet je dat zoeken in de politiek.

De huidige politieke indeling

Als je bekijkt hoe in Nederland de ministeries zijn ingedeeld op het gebied van klimaat en natuur, dan is er een combinatie van een ministerie van Economische zaken en klimaat, en een ministerie van Landbouw, natuur en voedselkwaliteit. In beide gevallen zijn dus economische activiteiten  gekoppeld aan aandacht voor het aardse ecosysteem. Gezien de druk die al decennia lang vanuit de economische kant wordt uitgeoefend tegen klimaatmaatregelen, moet de aandacht voor het aardse ecosysteem (klimaat en natuur) een eigen plek krijgen.

In Equador en Bolivia, landen met een grote inheemse bevolkingsgroep, zijn de rechten van ‘moeder aarde’ in de grondwet opgenomen. Zie een artikel uit de Volkskrant 29 september 2008: Regenwouden, rivieren, eilanden en zelfs de lucht zijn levende bestanddelen van een land en dienen daarom wettelijke rechten te genieten vergelijkbaar met die van personen....

Overigens functioneert deze aanpak alleen als het mondiaal wordt toegepast. Zie een artikel uit Trouw 3 juli 2010, waarin benoemd wordt hoe de regering van Equador probeert geld los te krijgen van de internationale gemeenschap voor het 'niet' gebruiken van de olievoorraden, ten bate van het klimaat in alle landen.

Het ministerie van aarde

Nederland zou een apart ‘ministerie van aarde’ moeten instellen waarin het aardse ecosysteem zijn juridische bestaansrecht krijgt. Daar hoort een artikel bij in de grondwet bij dat het aards ecosysteem ons menselijk leven mogelijk maakt en dat de mens daarom bij al zijn activiteiten alles in het werk zal stellen om dat aardse ecosysteem in stand te houden, zodat niet alleen huidige maar ook toekomstige generaties op deze planeet kunnen leven en kunnen ontplooien.

Het ministerie van aarde bewaakt dat het gebruik van de aarde bij menselijke activiteiten altijd met respect voor het aardse ecosysteem gebeurd. Het zorgt dat vernielingen aan het aardse ecosysteem als gevolg van menselijke activiteiten altijd gecompenseerd of hersteld worden, door de gemeenschap, op kosten van de vervuiler. Het bewaakt dat de mens zijn activiteiten afstemt op de capaciteit van het aardse ecosysteem. Het ministerie van aarde wordt gefinancierd door inkomsten uit het toegestane gebruik van het aardse ecosysteem. Kortom we draaien het recht van de mens, om zijn gang te mogen gaan, om naar het recht van het aardse ecosysteem.

Natuurlijk heeft één ministerie van aarde in één land beperkt effect, maar als je nooit de eerste stap zet gebeurd er nooit wat. Met dit ministerie heeft de milieubeweging zich permanent genesteld in de politiek en dat is de politieke kracht die deze beweging nodig heeft.

De economische discussie

Een mooi statement uit het boek van Naomi Klein (hoofdstuk 4) vond ik deze: ‘Er moet duidelijk nog een wezenlijke intellectuele discussie worden gevoerd over het recht van de burgers om op een democratische manier te bepalen welk type economie ze nodig hebben.’ Let op: Nodig hebben! Is de economie iets van een kleine elite groep (zie de 1% van Piketty) , iets wat de rest van de mensen 'overkomt' en waar ze zich afhankelijk van laten zijn. Óf is de economie iets waarvan wij gezamenlijk bepalen hoe die ons allemaal welvaart kan brengen. Zie ook mijn blog over de 7 kapitalen van welvaart.