Laat de vooruitgang je brein niet afpakken

Het automatische speelgoed

Iets meer dan 10 jaar geleden waren we bij vrienden op de verjaardag van hun zoon, hij werd toen 8 jaar. Hij had een speelgoedgitaar gevraagd en mijn vrouw en ik hadden getwijfeld tussen een akoestische speelgoed gitaar of een plastic rockgitaar. We maakten de verkeerde keuze... Op de verjaardag maakte hij zijn cadeau open en was blij met zo’n gave rockgitaar. Maar toen hij de snaren aanraakte begon de gitaar uit zichzelf een liedje te spelen, dat kon je niet uitzetten en hij kon dus zelf niet oefenen met de snaren. Ik zag de teleurstelling op zijn gezicht. Hij had een stuk zelfstandig werkend speelgoed en was daarmee zelf gedegradeerd tot toeschouwer, terwijl een hij zo graag de wereld van het gitaarspelen had willen ontdekken.

The Glass Cage van Nicholas Carr

Ons leven wordt meer en meer ondersteund met automatisering en technologie. De mens heeft altijd al gezocht naar ondersteuning door middel van gereedschappen. Met de industriële revolutie is de machinale ondersteuning bij het werk geëxplodeerd, met de automatisering is het procedurele en administratieve werk door computers overgenomen en tegenwoordig zitten we in de tijd dat artificiële intelligentie ook het denken en redeneren van ons kan gaan overnemen. We gaan van ondersteuning naar overname van het menselijke denken en handelen. Nicholas Carr schrijft daarover in zijn boek ‘The Glass Cage’. Hij beschrijft wat de effecten van al deze ondersteuning zijn op ons leven, op ons brein en daarmee op ons ‘mens zijn’. Welke risico’s lopen we en waarom zouden we daar wat aan moeten doen?

Enkele cognitieve voorbeelden

Vliegtuigen vliegen tegenwoordig al grotendeels zelfstandig, de piloot is meer een computer operator geworden die de boel in de gaten houdt. Maar met alleen observeren onderhoud de piloot niet zijn vliegbekwaamheid. Wat als er iets gebeurd, kan en mag de piloot dan nog ingrijpen?

Een architect schetste vroeger eerst het gebouw dat hij wilde ontwerpen op papier. Gebleken is dat tijdens het schetsen het brein van de architect rekening houdt met de menselijke beleving van het gebouw. Als een architect direct op de computer begint te tekenen blijkt deze menselijke beleving veel minder aanwezig te zijn.

Mensen hebben in hun brein speciale ‘plaats-’ en ‘rastercellen’. De eerste gebruiken we om ons bewust te zijn van onze directe omgeving, met de tweede zijn we in staat om over grotere afstanden onze weg te vinden. Het blijkt dat veel van onze herinneringen gekoppeld zijn aan de plek waar we toen waren, dus gekoppeld zijn aan deze plaats- en rastercellen. Hoe zien onze herinneringen er over 10 jaar uit als wij steeds naar onze smartphone kijken en via navigatiesystemen op onze bestemming aan komen? We zijn ons niet meer bewust van onze directe omgeving en de gebieden waar we doorheen reizen.

Afhankelijkheid en manipulatie

Onze wereld zit vol met infrastructurele wonderen, voor elektra, water, internet, betalingsverkeer, verkeersregeling en daarmee voedselaanvoer, maar ook communicatie met elkaar. Daarmee is ons dagelijkse leven sterk afhankelijkheid van technologie en automatisering en dat zorgt ervoor dat we afhankelijk zijn van bedrijven en automatiseerders die de besturing van ons dagelijkse leven vormgeven en onderhouden. Welke invloed hebben we zelf nog.

We onderkennen al wat de gevolgen zijn van sociale software die ons leven ‘in de gaten houdt’. Op basis van veel data en slimme marketing algoritmes krijgen wij aanbiedingen over wat we zouden kunnen gaan doen. We komen daarmee in een situatie terecht waarin we worden gemanipuleerd.

Futurologen en gadgeteers drijven ons voort om zoveel mogelijk technologie in te zetten en  programmeurs maken de code die ons toekomstige leven invult. Er wordt een sterk machine/technologie georiënteerde uitgangspunt ingenomen, in plaats van een menselijke uitgangspunt. De mens heeft gereedschappen uitgevonden om zichzelf te ondersteunen en te versterken. Nu lijkt het moment gekomen dat het gereedschap het zelf wel af kan. ‘What is the point?’
 

Wat gebeurd er met ons brein

De beste methode voor de mens om iets te leren is het zelf te doen. Geautomatiseerde processen die ons antwoorden geven voordat wij zelf hebben kunnen nadenken, halen mensen uit de cirkel van actie, feedback en besluit. Natuurlijk is de computer sneller, maar het ontneemt ons de mogelijkheid om over een probleem na te denken en zo te leren.

Nicholas Carr schrijft:
‘But true knowledge, particularly the kind that lodges deep in memory and manifests itself in skill, is harder to come by. It requires a vigorous, prolonged struggle with demanding tasks.’
en
‘The generation effect (RB: het leren in ons brein) requires precisely the kind of struggle that automation seeks to alleviate.’

Het omgekeerde is ook waar en levert best een angstig beeld. Als wij als mens niet uitgedaagd worden, dan degenereert ons brein. Omdat fysieke arbeid is verdwenen moeten we al naar de sportschool, als mentale arbeid ook verdwijnt zullen we straks ook naar de mentale sportschool moeten. Zie ook mijn blog over de plasticiteit van de hersenen.

We denken vaak dat vakantie veel leuker is dan werken, maar het blijkt dat werk ons ook heel gelukkig kan maken. Bij een moeilijke opdracht die we vanuit onze ervaring toch bijna automatisch kunnen doen, raken we in een ‘flow’. Die flow geeft ons een geluksgevoel. Als automatisering ons werk overneemt, dan wordt dus ook een stukje geluk van ons afgenomen.

Waarschuwing

Het verhaal van Nicholas Carr is geen kruistocht tegen automatisering en technologische ontwikkelingen, maar het is wel een waarschuwing.  Technologie op zich is geen drijfveer en slimme geautomatiseerde marketing ook niet. We moeten zelf actief bezig zijn met hoe automatisering en technologie een aanvulling in ons leven kan zijn.

Technologie moet zo worden vormgegeven dat het de mens ondersteund én uitdaagt. We moeten voorkomen dat ons brein degenereert en in plaats daarvan juist het plezier van werken (met ons brein) meenemen in de keuzes over wanneer en hoe we automatisering en technologie inzetten.

De mens is alleen zolang intelligent als dat zijn brein wordt uitgedaagd! De mens is zijn brein, dus laat je brein niet degenereren.

Had de speelgoedgitaar uit het begin een knop gehad om de automatische muziek uit te zetten, dan had de jongen zelf kunnen gaan pingelen. Waarschijnlijk had het nergens op geleken, maar hij had het zelf gedaan en daar wordt je gelukkig van. Wij willen ontdekkers zijn geen toeschouwers!