Twee film scenes
In mijn blogs ben ik op zoek naar het begrijpen van ‘mensen en veranderen’. Met zo’n mindset kan het niet anders dan dat je soms dingen opvallen die je eerder niet zo gezien hebt, misschien
herken je dat wel.
Zo heb ik laatst de nieuwste versie van de Ben Hur film uit 2016
gezien, daarin kwamen twee scenes voorbij die bij mij een andere gedachte deden opkomen dan waar ze waarschijnlijk voor bedoeld zijn.
De eerste scene laat een groep mensen zien die twee mensen met lepra met stenen bekogelen. Jezus springt er tussenin om deze mensen te beschermen en zegt tegen de menigte dat dit mensen zijn die onze zorg verdienen. In de tweede scene hangt Jezus aan het kruis en spreekt zijn laatste woorden; ‘God vergeef hen, want zij weten niet beter’.
Wat laten deze beelden zien als je ze vanuit een niet religieuze bril bekijkt?
Eerste scene: Zorg voor de zieken
Ik begin met de eerste scene, de tweede scene bespreek ik later. In deze eerste scene vraagt Jezus om respect voor de zieken. 2000 Jaar geleden was er nog maar weinig medische wetenschap,
ziekten, zeker de zieken die er lelijk uit zagen waren maar eng. Daarom werden deze zieke mensen met stenen de stad uitgejaagd. Dat vinden we nogal wreed naar onze huidige begrippen, maar pas op,
de mens heeft er lang over gedaan om zich anders gaan te gedragen.
Pas halverwege de 19e eeuw ging o.a. Florence Nightingale zich er voor inzetten om zieken niet aan hun lot over te laten maar als verpleegster te gaan helpen. Zelfs nu anno 2021 zijn er op de Nederlandse TV nog programma’s die ons begrip proberen bij te brengen hoe het leven er uit ziet voor mensen met een bepaalde ziekte. Goed beschouwd zijn we in de 21e eeuw dus nog steeds aan het leren om zieke mensen te begrijpen en met respect te behandelen.
Gedrag, er valt heel wat te leren
Het gaat mij in dit verhaal niet alleen om respect en zorg voor zieken. Het gaat mij ook om de ontwikkeling van gedrag in bredere zin. In de tijd van Jezus hadden de Romeinen hun circus waarin het publiek ‘vermaakt’ werd met gladiatoren die elkaar op leven en dood bevochten. Stel je voor dat je een TV spelletje zit te kijken, ‘de slimste mens’ of zo. Aan het eind van het spel mag de winnaar de verliezende deelnemer met een groot zwaard doodsteken. Nee, dat klinkt nogal bizar en zinloos, we hebben 2000 jaar later gelukkig wel iets bijgeleerd.
Nog verder terug in de tijd
Laten we nog verder terug in de tijd gaan en niet alleen naar gedrag kijken maar nog breder, naar de ontwikkeling van de mensheid. Stel je voor 'de eerste mensen lopen op deze aarde rond'. Ze zijn ontstaan door evolutie en hebben hersenen waarmee ze veel meer kunnen dan welk ander dier voor hen. Maar zouden ze direct geweten hebben hoe ze die hersenen nuttig konden gebruiken en wisten ze direct hoe zij samen meer konden bereiken dan een troep apen? Hadden ze direct al afspraken bij de hand om samen te leven?
Nee dus. De eerste mensen hadden nog geen kennis opgebouwd zoals wij die nu hebben, zij stonden aan ‘ons’ begin. De eerste mensen waren wel intelligente wezens maar zij hadden nog geen clou wat er allemaal mogelijk was met hun brein. 'We' moesten toen nog alles gaan ontdekken. Financiële systemen, economische systemen, rechtssystemen, democratische systemen, onderwijs systemen, systemen voor gezondheidszorg, enzovoort. In onze tijd nemen we dit soort afspraken als een gegeven aan, maar het kost de mensheid heel wat moeite om dit soort systemen te bedenken, op te zetten en in stand te houden. Het feit dat we nog dagelijks over dit soort zaken discussiëren geeft wel aan hoe moeilijk het is om tot iets goeds te komen.
De evolutie maakt het niet uit
Nu even een reflectie. Als je uitgaat van de gedachte dat er géén God is, dan is er dé evolutie geweest die het dier mens heeft laten ontstaan. De evolutie is alleen geen hogere of zelfs denkende macht. De evolutie is niet aanspreekbaar of aanwijsbaar. De evolutie is een proces en een biologische mechanisme dat met trial en error steeds betere organismen (planten en dieren) voortbrengt. Niet volgens een plan, maar op basis van de principes 'ongecontroleerde verandering' en ‘de best aangepaste soort overleeft’. Let op, soort en niet individu, let op, best aangepast en niet de sterkste.
(Lees eens het boek ‘Life ascending’ van Nick Lane als je een beeld wilt krijgen hoe de evolutie stapje voor stapje allerlei fantastische uitvindingen gedaan heeft.)
De evolutie heeft geen mogelijkheid om na te denken over het feit dat ze een dier, de mens, heeft voortgebracht dat zo intelligent is dat het zelf geen idee heeft hoe het met al die intelligentie om moet gaan. De mens is er wel, maar heeft van de evolutie geen handleiding meegekregen waarin staat wat goede en slechte manieren zijn om met elkaar om te gaan, of hoe je het beste deze planeet kunt bewonen, of wat ons doel eigenlijk is. Niets!
De tweede scene: ze weten niet beter
Nu kom ik terug op de tweede scene in de Ben Hur film waar Jezus zegt ‘vergeef hen, want ze weten niet beter’. Met het idee uit de vorige paragraaf, van een intelligente mensheid die zonder begeleiding zich ineens op deze aarde moest zien te redden, is dat niet zo’n gekke uitspraak meer. De mensheid weet inderdaad niet beter, we proberen al eeuwen van alles, vechten elkaar de tent uit, maar toch komen er nog steeds nieuwe ideeën over hoe we het samen beter zouden kunnen doen.
In dat licht is Jezus een activist die mensen iets probeert bij te brengen over hoe we ons beter kunnen gedragen. Als we dan naar onze huidige wereld kijken, dan zien we dat er nog steeds mensen zijn die met hun oproep proberen mensen te bewegen tot beter gedrag. Ik ga ze niet benoemen want dat kan je zelf wel, kleine en grote activisten op allerlei gebieden.
De ultieme vrijheid
Wij zijn gezien onze overheersing van de aarde, volgens de evolutie, op dit moment de ‘fittest’, dat wil zeggen de best aangepaste soort. Wat wij met onze intelligentie (onze fittest) teweeg brengen kan de evolutie niets schelen, de evolutie denkt niet, de evolutie oordeelt niet. Er zijn geen regels aan de mensheid opgelegd en er is ons niet verteld welk doel we moeten halen.
Is dat eng? Nee dat is prachtig, dat is de ultieme vrijheid van de mensheid, er is niemand die iets vindt van wat wij doen. We mogen er zelf van maken wat ons het beste lijkt.
Is dat vervelend? Nee dat is een uitdaging, een intelligente soort moet ook een moeilijke zo niet onmogelijke opgave hebben, wat is ons doel en hoe gaan we dat bereiken. Daarmee blijft hun intelligente brein tenminste actief en dat heeft de evolutie niet eens zelf bedacht.
Maar pas op! De uitdaging van intelligent leven is het intelligente leven zelf. De uitdaging van de ultieme vrijheid is de ultieme vrijheid zelf.
Uitbeelden ultieme vrijheid
Het is lastig de ultieme vrijheid van de mensheid met een plaatje aan te duiden, maar met bovenstaande foto vanaf het ruimteschip Cassini uit 2013 krijg je daar wel een beeld bij. De naam Pale blue dot slaat op de eerste foto van de aarde die in 1990 vanaf grote afstand is gemaakt.
Dat kleine stipje bij de rode pijl dat zijn wij. Al onze individualiteit doet er vanaf hier niet meer toe, vanaf hier gaat het alleen nog maar om de mensheid als geheel. Vandaar dat ik het over de ultieme vrijheid van de mensheid heb, niet over de vaak besproken vrijheid van het individu. Verder zie je alleen maar onmetelijke ruimte, niemand die ons op de vingers tikt, we dragen samen de consequenties van ons gedrag.
Links naar gerelateerde blogs
Baby's weten niks, gelukkig maar
Kennis als maatschappelijk kapitaal
Reactie schrijven