Wat is er gebeurd
In onze digitale wereld is met de komst van clouddiensten een leenstelsel ontstaan. Dat leenstelsel wordt sterker naarmate de clouddiensten intelligenter
worden. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de identiteit en vrijheid van iedereen die gebruik maakt van deze cloud leendiensten. Die iedereen zijn burgers, bedrijven en overheid.
In zijn boek Technofeudalism legt Yanis Varoufakis uit hoe dit cloud leenstelsel is ontstaan. Het boek geeft een zeer interessant inzicht in de politieke, financiële
en economische beweging van de afgelopen decennia. Het is geen complot verhaal, maar een zorgvuldige studie door een economisch en politiek ervaren persoon. Het laat o.a. zien waarom
na de economische crisis van 2008 de rente zo lang laag bleef. Omdat wij, de overheden en de centrale banken, de cloudeigenaren bijna gratis geld hebben gegeven waarmee zij hun ‘akker’ konden
aanleggen. De akker als metafoor voor het leenstelsel, daar kom ik zo op terug.
Wat is een leenstelsel
Een leenstelsel kenmerkt zich in de eerste plaats doordat er afdracht is van kapitaal of van de met de Leen geproduceerde goederen van de leenman naar de leenheer. In de tweede plaats moeten de
leenmannen zich schikken naar de wil van de leenheer omdat anders het recht tot het gebruik van de Leen opgezegd kan worden. Met het verlies van het gebruik van de Leen verliest de leenman zijn
mogelijkheden van bestaan. De Leenheer heeft dus ook een maatschappelijke macht.
Varoufakis beschrijft hoe we bijna ongemerkt van een kapitalistisch stelsel in een leenstelsel zijn beland. In het kapitalistische stelsel was er sprake van
vrije markt en winst. Een bedrijf produceert goederen, verkoopt deze en maakt winst. Door de vrije markt kunnen
kopers en verkopers elkaar vrijelijk opzoeken. De koper zoekt de beste deal en zo is er concurrentie. In het digitale Leenstelsel zijn er verkoopplatformen
ontstaan waar alle kopers heentrekken, vanwege de vindbaarheid en het brede aanbod. Het platform, de digitale markt, kent maar één eigenaar. Om je koperspubliek te kunnen bereiken moet je als
verkopende partij wel aanwezig zijn op dat grote verkoopplatform. Daar betaalt de verkopende partij een tarief voor. De eigenaar van het verkoopplatform heeft de macht om de verkopende partij
meer geld te vragen voor zijn verkoopinspanningen. Bijvoorbeeld als deze meer succes heeft met de verkoop, want de leenheer heeft daar eenvoudig zicht op.
Wat is de boodschap
We zijn van een economie waarin vele bedrijven winst maken door productie van goederen of diensten, aanbeland in een digitale economie waarin enkele bedrijven middels een digitaal platform kunnen
teren op de inspanning van de eerste genoemde producerende bedrijven.
Met het leensysteem wat hier is ontstaan verkrijgen ze ook een stukje macht, zeggenschap, over wat de lenende partij doet. Die macht van de leenheer over de leenman strekt zich uit tot buiten wat
er op het leengoed gebeurd.
Twee voorbeelden, hoe voelt een leenstelsel
Het eerste voorbeeld gaat over betalen. We zijn massaal op de multimedia platformen gedoken en posten daar als onze activiteiten en gedachten. We hebben uren gestoken in het maken van filmpjes
waarin we elkaar van alles en nog wat uitleggen. Eerst was dat vrij. Daarna werd ons gevraagd een account aan te maken, zodat je minder reclame ziet. Vervolgens werd ons gevraagd een abonnement
(met een tarief) te nemen, zodat je minder reclame ziet. Vervolgens wordt je gevraagd een premium account te nemen, zodat … . Enzovoort.
Het tweede voorbeeld gaat over macht. Als je berichten post op een sociaal platform waar de platform eigenaar (de leenheer) niet van gediend is, dan kan hij deze verwijderen en zelfs jouw account
onzichtbaar maken via zijn algoritmes. Stel dat je van een zakelijk sociaal platform geweerd wordt door de leenheer, hoe kom je dan nog aan een nieuwe baan?
Een maatschappij van gelijkwaardige individuele entiteiten, Overheid, economie en burgers (de samenleving).
Zie de blog De economische moraal - onaantastbaar
Hoe komt een leenstelsel tot stand
Betaling
Er was eens land, de aarde. Op een dag kwam er een man die een stuk van het land met een hek afzette. Hij laat het hek open staan. Hij plaatst een bord dat er goud gevonden is op dat stuk land. Er komen allemaal mensen die de grond om gaan spitten, op zoek naar goud. Dan verandert de man het bord, er staat nu ‘gratis akkergrond’. Omdat de grond al omgeploegd is, komen er weer vele mensen op het stuk grond af en beginnen er groenten op te verbouwen. Op een dag gaat het hek dicht en staat er een portier bij het hek. Op het bord van de akker staat nu, ‘laat je gratis registreren’. De mensen laten zich registreren en gaan door met het verbouwen van hun groenten. Dan wordt het bord bij de akker weer aangepast. Nu staat er: bij het verlaten van de akker 50% oogst aan de portier afgeven.
Macht
Op een dag stelt de Leenheer zich verkiesbaar voor de gemeenteraadsverkiezingen. Er volgen natuurlijk vele verhitte gesprekken in de gemeente, ook op de akker. De portier luistert nauwgezet mee
en noteert de mening van de gebruikers van de akker. Natuurlijk met naam, want iedereen staat ingeschreven. Na de verkiezingen worden enkele gebruikers van de akker bij de poort geweerd, zij zijn
niet meer welkom. Een paar jaar later, bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen, stemmen alle akkergebruikers op de Leenheer.
De digitale akker
Wat kan je zoal vinden op de digitale akker. Als eerste zowat alle kennis die de mensheid tot nu toe heeft geproduceerd. Deze kennis is daar gratis door ons
neergezet of zonder betaling gekopieerd vanuit websites van alle digitale aanwezigen. De toegang tot deze gedigitaliseerde kennis verloopt via de platformen van de Leenheren.
Recent zijn kennismachines beschikbaar gekomen op deze digitale akkers. Deze kennismachines kunnen razendsnel door al deze kennis heen wroeten, logische redenaties doen en advies geven.
Daarmee ligt ook de verwerking van kennis in de handen van de Leenheren.
Enkele economische grootmachten creëren hun eigen maatschappelijke regels. Zonder de maatschappij van overheid, economie en burgers daarin te betrekken.
Wat betekent dat
Het pad dat we nu belopen is dat is dat we onze persoonlijke processen met persoonlijke digitale assistenten willen laten begeleiden. Dat we onze bedrijfsprocessen met AI-processen willen
vormgeven. Dat we de overheidsprocessen met AI-processen willen inrichten. Maar ook dat we onze persoonlijke, bedrijfs- en overheidsanalyses en beslissingen door deze digitale kennismachines
willen laten ondersteunen of geheel uitbesteden.
Stel je een consultancy bedrijf voor dat zijn consultancy processen naar de cloud brengt en zijn adviezen op basis van AI verwerking laat opstellen. Het Leenstelsel leert ons dan dat je in de
toekomst mag verwachten dat je de Leenheer een tarief moet gaan betalen voor het kunnen uitvoeren van je bedrijfsprocessen. Daarnaast leert het leenstelsel ons dat de leenheer je gedrag als
bedrijf zal gaan besturen in die mate die de leenheer wenselijk acht voor zíjn ambities.
Nog een stap verder. Stel je een overheid voor die in al zijn openheid al zijn documenten, processen, analyses en beslissingen opbergt in de cloud. Dus onder controle van een leenheer.
We kijken dan naar een toekomst waarin de leenheer de democratie een tarief kan opleggen om te kunnen functioneren. Een toekomst waarin de leenheer de
democratie om een gedragsaanpassingen kan vragen als hem dat uitkomt, op straffe van uitsluiting van het digitale platform.
De waarschuwing van Varoufakis is dat we denken nog in een kapitalistische economie te leven, maar dat er feitelijk al een
leenstelsel is gevormd. En wat als dit zich blijft uitbreiden?
Wereldwijde politiek
Het verhaal van Varoufakis geeft ook veel duiding aan de huidige politieke bewegingen. Feitelijk zijn er drie elementen die de bewegingen sturen. Financiën, fysieke economie en als nieuwkomer het
digitale leenstelsel. In de verloren staten van amerika proberen de leenheren, onder de bezielende leiding van hun opperhoofd met de blonde lok, twee dingen te bereiken. Ten eerste economische
'revival', want dat hebben ze laten versloffen door decennia lang primaire aandacht voor financieel graaiwerk (vandaar bijvoorbeeld de import tarieven). Ten tweede de uitbreiding van het
leenstelsel van de digitale wereld naar de fysieke wereld (zie het machtsvertoon).
En vanwaar die haast? Omdat hun grootste concurrent, het land van de lange muren, zowel de financiële, als de fysieke economie áls het digitale leenstelsel al op orde heeft. De opperhoofd
leenheer is al de staat.
En Europa? Die heeft zijn middelen niet op orde, geen toekomstige koers bepaald en is intern gespleten. Dan is er nog het land van de grote beer. Die is vooral aan het smijten met zijn resources en past daarom vooral geurilla tactiek toe.
Het vrije internet bestaat niet meer, het is nu een leenstelsel geworden. Wil je als land overleven dan moet je haast wel digitale grenzen gaan introduceren. In het land van de lange muren hebben ze daar al één gezamenlijke platform-app voor ontwikkeld. Nadeel is dat de leenheer, de staat, kijkt altijd met je mee.
Enkele digitale economische grootmachten beheersen de maatschappij van overheid, economie en burger samenleving.
De afhankelijkheid van de fysieke wereld ten opzichte van de digitale wereld creëert de mogelijkheid om ook de fysieke wereld om te vormen tot een feodale maatschappij.
Vrijheid
De discussie over AI gaan voornamelijk over wat er aan het oppervlakte te zien is. Na het lezen van Varoufakis boek ga je zien dat er iets groters aan de gang is. Iets dat zich over enkele
decennia uitstrekt en daarom wat moeilijker te zien is.
Het gaat om het eigendom van alle kennis van de mensheid (cloudopslag). Het gaat om het bezit van je digitale identiteit en de relatie die dat heeft met je fysieke identiteit (sociale
platformen). Het gaat om het in vrijheid kunnen uitvoeren van jouw analyses, jouw beslissingen en jouw activiteiten&processen (AI platformen). De Leenheren van
het technofeodalisme kunnen ons geld gaan vragen voor het gebruik van iets dat altijd al ons eigendom was. De leenheren kunnen ons dwingen ons gedrag aan te
passen aan hun wensen. De leenheren kunnen ons de toegang tot de digitale voorzieningen ontzeggen, waardoor wij in de fysieke wereld feitelijk ook niet meer kunnen functioneren.
Parabel
Er is een parabel met het ‘in gebruik nemen’ van de fysieke aarde. In de fysieke wereld hadden we eerst een vrije aardbol waarin iedereen een plekje kon vinden. Als het wat drukker wordt op de
aarde ontstaat het feodalisme waar het gebruik van die aarde alleen met permissie van Leenheren is toegestaan. Pas zo’n twee eeuwen geleden ontstaat vanuit de democratie de mogelijkheid dat
iedereen een stukje land kan bezitten, dat bij wet beschermd is.
Onze digitale wereld is ook begonnen als hoopvolle vrijplaats waar iedereen vrij en over de hele wereld met elkaar kon handelen. Volgens Varoufakis zijn we nu aanbeland in het feodalisme
(technofeodalisme) van de digitale wereld. Zou er ooit een democratische wereld in de digitale wereld kunnen ontstaan? Zou je in de fysieke wereld kunnen overleven als je niet meer tot de
digitale wereld wordt toegelaten? In de fysieke wereld hebben we ons vrij kunnen vechten, juist omdat het fysiek is. Zouden we dat in de digitale wereld ook kunnen doen? Is het noodzakelijk dat
de digitale wereld ook landsgrenzen gaat ontwikkelen, zoals sommige al gedaan hebben?
Het meest bijzondere is toch wel dat de digitale wereld, met zijn technofeodalisme, de macht lijkt te hebben om de fysieke wereld ook terug te trekken naar het
feodale stelsel. Er is meer aan de hand dan de vergelijking van de man met de snor doet vermoeden.
Verwijzingen
Boeken:
- Technofeudalisme, Yanis Varoufakis
- Moneyland, Olliver Bullough
- Dit kan niet waar zijn, Joris Luyendijk
- Atlas van de financiële wereld, Dariusz Wójcik
- De vier, Scott Galloway
- De economie van goed en kwaad, Tomás Sedlácek
- AI-superpowers, Kai-Fu Lee
- The age of surveillance capitalism, Shoshana Zuboff
- The poor had no lawyers (who owns Scotland, and how they got it) Andy Wightman
Blogs:
De economische moraal - onaantastbaar