Mensen en verandering op grote schaal
Als je het hebt over een grote verandering, waar heel veel mensen bij betrokken zijn, dan is het wel de vorming van de Europese Unie. Deze verandering is al in de beginjaren vijftig gestart, maar is nog steeds niet af en krijgt bovendien veel kritiek te verduren. Daarom is dit een prachtig onderwerp om eens te bekijken hoe mensen met zo’n grote verandering omgaan. Dat kost me natuurlijk meer dan één blog. In deze eerste Europa blog beschrijft ik hoe Guy Verhofstadt in zijn boek ‘De ziekte van Europa’ aankijkt tegen de huidige samenwerking in de Europese Unie.
In een volgende Europa blog kijk ik vanuit mijn eigen perspectief van ‘mens en veranderen’, maar ook vanuit het vakgebied Enterprise Architectuur omdat daar een mooie parallel in te vinden is.
Een te kleine bril
De Europese Unie richt zich o.a. op de samenwerking op het gebied van handel en industrie. Maar er is meer dan de interne markt van Europa, kijkt de EU wel ver genoeg? Verhofstadt gebruikt daar twee grote voorbeelden bij:
- Volvo en Scania mochten van de Europese Commissie niet samengaan, omdat ze daarmee te groot zouden worden in Zweden en Denemarken. Je zou verwachten dat de Europese Unie staat te juichen dat ze een wereldspeler binnen de eigen grenzen kunnen creëren.
- Spotify ontstaat in Zweden, maar kan in Europa niet groeien omdat het dan in 28 landen van de EU apart muziekrechten moet gaan regelen. Dus verhuist het bedrijf naar de Verenigde Staten met hoofdkantoor en werkgelegenheid en al.
Sterke wereldspelers zullen hoe dan ook ontstaan, maar dus niet zo gemakkelijk in Europa. Niet echt een voordeel van een samenwerking op Europees niveau.
Het missen van de schaalgrote
Zaken die grote investeringen vergen en die zeker over de grenzen van de lidstaten van de EU heen reiken worden niet Europees aangepakt om zo van de schaalgrote te kunnen profiteren.
In de Telecomsector zien de nationale regeringen de veiling van de frequenties als inkomstenbron en houden die graag zelf in de hand. Per land moeten telecom bedrijven dan apart investeringen doen. Aan de andere kant vindt de EU wel dat deze bedrijven de roaming tarieven over de grens moeten afschaffen.
De energievoorziening wordt als een nationaal belang gezien, maar de energie en gas voorzieningen zijn in heel Europa aan elkaar gekoppeld. De infrastructuur voor de trein kent vele nationaal afwijkende soorten rails, stroomvoorziening en regelsystemen. Voor het vliegverkeer zijn een trits aan luchtverkeersleidingcentrales actief.
Voor een octrooirecht moet je nu 28 lidstaten langs. Het duurt al 40 jaar om een gezamenlijk octrooibureau op te richten, omdat lidstaten bijvoorbeeld bakkeleien over de taal waarin dat moet gebeuren.
De extra kosten en de gemiste kansen zijn gigantisch en het doel van een sterke economische unie lijkt nog ver weg.
Een eigen begroting en munt
De Europese monetaire unie en de invoering van de euro zijn tot stand gekomen zonder politiek en economisch een stevige basis te leggen. Er kwam geen regering, geen schatkist, geen begroting en geen obligaties. De toelating bevatte vage richtlijnen en zowat elk land vervalste het toetsingsexamen. Het was een deal tussen Helmut Kohl, die de beide Duitslanden wilde verenigen en François Mitterrand, die dan wel wilde profiteren van de sterke Duitse mark. De euro is dus een deal.
De Europese Commissie is een regering zonder de mogelijkheid om eigen inkomsten te genereren. De EC heeft van haar lidstaten nog niet het recht gekregen om zelfstandig belastingen te heffen of Europese-obligaties uit te schrijven. Na de bankencrisis kan de EU dan ook niet het probleem aanpakken zoals de Verenigde Staten dat hebben gedaan, met grootschalige investeringen. Bij gebrek aan een Europese overheid (als eigenaar van de Euro), een Europese bankenunie en een eigen Euro kapitaalmarkt moeten 28 lidstaten unaniem besluiten hoe ze de bankencrisis willen aanpakken, dat kost tijd.
De EC is afhankelijk van jaarlijkse dotaties van de lidstaten. Het lijkt daarmee meer op een vereniging die zich naar haar leden moet verantwoorden dan op een zelfstandige regering. Dit is er mede de oorzaak van dat lidstaten vaak uitgaan van het principe van ‘juiste retour’, m.a.w. wat ik als lidstaat in Europa investeer wil ik ook terug zien. Daarom heerst er ook niet zozeer een investeringsklimaat in de EU, maar zijn er vooral toelagen, subsidies en fondsen waarmee lidstaten zelf projecten gefinancierd proberen te krijgen. Voor het perspectief; de inkomsten van de Europese Commissie zijn op jaarbasis ongeveer 140 miljard Euro, de inkomsten van de Nederlandse regering zijn op jaarbasis ongeveer 250 miljard Euro.
Klein duimpjes in het buitenland
De Europese landen zijn na de VS de grootste militaire macht, maar wel verspreid over 28 landen. Als er moet worden ingegrepen blijkt hoe zwak, want verdeeld, de EU is. Dit is bijvoorbeeld te zien geweest bij het optreden in voormalig Joegoslavië, in de Krim en nu in Syrië. We laten daarbij ook nog graag de VS het vuile werk opknappen.
Als er Europees overleg is met staatshoofden van andere landen, dan moeten er feitelijk 28 ministers/presidenten van 28 lidstaten uit de Europese Raad opdraven. Of één van de grotere lidstaten neemt heel stoer het voortouw door zelf contact te leggen met een Russische president over een issue, maar daar is de rest dan natuurlijk niet mee eens. Europa wordt op deze manier niet als belangrijke partij gezien door haar buitenlandse relaties, maar blijkbaar durven we het buitenlandse beleid nog niet aan de Europese Commissie over te dragen, dat is nog steeds een nationaal ‘ding’.
Na de Arabische lente heeft de EU maar weinig buitenlandsbeleid laten zien om deze landen te helpen een stabiele politieke status te helpen bereiken. Nu er een grote stroom migranten naar de Europese Unie trekt blijkt er ook geen gezamenlijk beleid te vormen is t.a.v. asiel en immigratie.
Structuur EU
De Europese Unie kent nog geen grondwet, maar kent apart verdragen over een allerlei onderwerpen. Lidstaten hebben bij deze verdragen soms gekozen om volwaardig mee te doen, maar kunnen ook kiezen voor deelname volgens de principes van opt-in of opt-out, of helemaal niet. Welk land op welke wijze in zijn totaliteit aan de Unie deelneemt is dus een hele puzzel. De nationale belangen zijn nog altijd belangrijker dan de cohesie en daarmee de kracht van de Unie.
Er zijn tegenwoordig 40 agentschappen die volledig over Europa verspreid zijn, vaak hebben ze meerdere zetels, omdat er meer lidstaten zijn die een specifiek agentschap binnen hun grenzen willen hebben. Het regelen van bijvoorbeeld één agentschap voor octrooiaanvragen voor de hele EU duurt nu al 40 jaar, o.a. vanwege onenigheid tussen de lidstaten over de talen waarin de octrooien vastgelegd moeten worden.
Nationaal gedrag
De regel dat er met unanimiteit moet worden beslist is afgebouwd, maar toch blijft het lastig om Europees beleid uit te voeren. Bij nieuwe verdragen worden vooraf wel grote doelstellingen geformuleerd, maar de uiteindelijke invoering kan vele jaren duren en is dan vaak een weinig zinvol compromis, soms nog in de vorm van vrijblijvend samenwerkingsverband. Er mag dan wel geen veto recht meer zijn, maar lidstaten kunnen de onderhandelingen blijkbaar nog wel eindeloos oprekken om hun nationale belangen te beschermen.
Hoe democratisch is de Europese unie als het opstellen van Europees beleid veel meer een handjeklap o.b.v. nationale belangen is geworden in plaats van een beleid dat uitgaat van een Europees belang. Zo was de meerjarenbegroting die Tony Blair in 2015 opstelde een samenraapsel van afgekochte nationale belangen, i.p.v. de meerjarenbegroting die de vernieuwingsdrang liet zien waar hij naar op zoek was.
Als je wilt toetreden tot de EU moet je aan allerlei criteria voldoen, maar als je lid bent wordt je nooit meer getoetst op de meest fundamentele beginselen. In Hongarije wordt de vrijheid van de bevolking beknot, dit is niet in overeenstemming met de rechten die de EU aan haar burgers toekent, toch wordt er niet krachtdadig opgetreden.
Het is de schuld van de EU
De Europese Commissie schrijft wel richtlijnen uit, maar laat veel ruimte aan de lidstaten voor de precieze invulling. Kortom de lidstaten hebben nog veel autonomie bij de exacte invulling van de richtlijnen. Het is daarom bijna ondemocratisch dat een lidstaat als Nederland kiest voor een strenge implementatie van de EU richtlijnen en dat in het publieke debat de EU daar de schuld van krijgt.
Het doel van de oorspronkelijke EU grondwet uit 1952 (die nooit is goedgekeurd) laat de federale staten intact, maar voegt voor een aantal belangrijke doelen de identiteit samen tot één Europese. Zo kan Europa buiten de EU met één mond spreken en behouden lidstaten toch hun autonomie binnen de federatie. De angst die wordt opgeroepen voor een gezamenlijk Europa is onredelijk als je naar de oorspronkelijke doelstellingen kijkt.
Spelen met vuur
Onderzoek van Geert Wilders, naar ‘leaving the Euro’ laat zien dat bij een Nexit de hulp van het IMF nodig zal zijn, dat de gulden zal instorten, dat we een pensioen de komende decennia wel kunnen vergeten en dat het ongeveer 20 jaar duurt voor we weer opgekrabbeld zijn. 'By the way', natuurlijk niet het verhaal dat Wilders in zijn campagnes gebruikt.
In het Groot Brittannië mochten de burgers na veel politieke ruzies via de media beslissen over hun toekomst met een simpele ‘leave or stay’. Op het moment dat we zo’n simpele stem uitbrengen stemmen we dan met het hart (wat ik voel) of met het hoofd (wat ik weet)? En had het niet veel meer over de bezwaren moeten gaan die GB heeft op de werking van de EU: overregulering en het zwakke management van de eurozone. Een sterker Europa had zowel Groot Brittannië als de huidige achterblijvers sterker gemaakt.
Vervolg en meer
Zoals gezegd in een volgende blog bekijk ik de verandering naar een Europese Unie vanuit een ander perspectief.
Zie Europa-nu.nl voor uitgebreide inhoudelijke informatie over de EU of meerdere documentaires van NPO over 'Wie is de baas in Europa'.
Reactie schrijven